ناامیدی از رحمت خدا

یأس از رحمت خدا و بخشایش او، نقطه مقابل رجاء و امیدواری به پروردگار و منشأ آن در باور نادرست است. اگر كسی عقیده اش نسبت به خداوند ناقص باشد و رحمت بی پایان و قدرت بی نهایت او را نشناسد ناامید می شود. چنین نقصی در خداباوری، انسان را به كفر می كشاند و حتی می توان گفت یأس كامل فقط برای كافر قابل تصور است و هیچ مۆمنی دچار آن نمی شود.

عوامل ناامیدی

چند عامل را می توان در پدید آمدن حالت یأس مۆثر دانست:

الف: گناه و اصرار بر آن: كسی كه زیاد گناه می كند و یا زیاد توبه می شكند در صورتی كه ایمانی راسخ به رحمت و لطف پروردگار نداشته باشد در معرض یأس از رحمت خدا قرار می گیرد.

ب: استعجال: كسی كه دعا می كند و از درگاه خداوند درخواستی دارد چون خواسته اش برآورده نمی شود و دعایش مستجاب نمی گردد، ممكن است گمان كند كه نظر رحمت خداوند از او برگشته است و ناامید گردد. امام صادق(علیه السلام) می فرمایند:

لا یزال المۆمن بخیر و رخاء و رحمة من اللَّه، مالم یستعجل فیقنط، فیترك الدعاء قلا له: كیف یستعجل؟ قال: یقول: قد دعوت منذكذا و كذا و لا اری الاجابة؛ (1)

مۆمن پیوسته در نیكی و راحتی و مهربانی خداست تا زمانی كه استعجال نكند پس چون استعجال كند نومید می شود و دعا را ترک می كند. راوی می گوید: از ایشان پرسیدم: چگونه استعجال می كند؟ فرمودند: با خود می گوید مدتی طولانی دعا كردم و اجابت نشد. 

آثار ناامیدی

1 - ترک توبه و استغفار: كسی كه از رستگاری ناامید است در فكر جبران گذشته بر نمی آید زیرا جبران آن را ناممكن می‌داند.

2 - فرو رفتن در گناه: كسی كه از رحمت خدا نومید باشد و امید رستگاری نداشته باشد با خود می گوید من كه آخرت بدی دارم؛ پس لااقل نباید لذات دنیا را از خود دریغ كنم. با این اندیشه نادرست ارتكاب گناه برای او آسان می شود و در دریای عصیان غرق می گردد و از هیچ گناهی ابا ندارد، چون می گوید: آب از سر من گذشت چه یک قامت  چه صد قامت.

3 - كفر یا تباهی دنیا: كسی كه به دلیل اطمنیان از آخرت بد خود، به گناهان لذت آور روی می آورد بسا كه از لذات دنیایی هم بهره ای نداشته باشد؛ زیرا اگر همچنان به قیامت و محاسبه آخرت معتقد باشد تصور آخرت دهشتناكش شیرینی هر لذتی را بر او تلخ می كند و یا در اثر زشت كاری به كفر و انكار خدا و قیامت مبتلا می شود.

4 - تباهی آخرت: طبیعی است كه آثار سه گانه گذشته به آخرتی پر از عذاب و رنج منتهی می شود. انسان مأیوس از رحمت خدا، افزون بر كیفری كه برای گناهانش می كشد، كیفری هم برای یأس خود تحمل خواهد كرد؛ زیرا یأس و قنوط از رحمت خدا گناهی كبیره محسوب می شود.

درمان ناامیدی

انسانی كه در رسیدن به اهداف دنیوی مأیوس است از كار و تلاش باز می ماند و زندگی او دچار ركود و افسردگی می شود. نتیجه این ركود و افسردگی، رنج هایی است كه خود فرد مأیوس تحمل می كند و سختی هایی كه به دیگران تحمیل می نماید. درمان این درد، گاه از طریق اصلاح نگرش فرد به زندگی صورت می گیرد و گاه به وسیله دارو انجام می پذیرد. بدون شك اعتقاد فرد به خداوند از بروز یأس در امور دنیوی پیش گیری می كند. ولی آن چه بسیار مهم است یأس فرد در پی گیری اهداف اخروی و اصلاح رابطه خود و خداست. چنین یأسی از یك سو بالاترین ضرر را كه هلاكت اخروی است در پی دارد و از سوی دیگر نشانه های آن به زودی آشكار نمی شود. در نتیجه ممكن است فرد بسیار دیر به فكر درمان آن بیفتد. بنابراین اندیشیدن به رحمت و مغفرت خداوند و نقص و ضعف عمل همه آدمیان در پیشگیری و درمان این بیماری بسیار مۆثر است.

دیگر روش درمان كه در همان روش نخست ریشه دارد، یادآوری سخنانی است كه در قرآن كریم و روایات اهل بیت وارد شده است و از یأس و نومیدی نهی نموده است. خداوند در قرآن كریم فرموده است:

قل یعبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمة اللَّه ان اللَّه یغفر الذنوب جمیعا انه هو الغفور الرحیم؛ (2)بگو ای بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده اید! از رحمت خدا نومید نشوید كه خدا همه گناهان را می آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.

در آیه دیگری آمده است كه نومیدی از رحمت خداوند ویژه گمراهان است. و من یقنط من رحمة ربه الا الضالون (3) چه كسی جز گمراهان از رحمت پروردگارش نومید می شود؟!

نومیدی خطرناک ترین راه نفوذ شیطان در دل آدمی است لذا در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) لقمان به فرزندش چنین می گوید:" خَفِ‏ اللَّهَ‏- عَزَّ وَ جَلَّ- خِیفَةً لَوْ جِئْتَهُ بِبِرِّ الثَّقَلَیْنِ‏ لَعَذَّبَكَ، وَ ارْجُ اللَّهَ رَجَاءً لَوْ جِئْتَهُ بِذُنُوبِ الثَّقَلَیْنِ لَرَحِمَكَ».(4) از خداوند آنگونه بترس  که اگر تمام عبادات نیک جن و انس را انجام داده باشی امکان دارد به سبب لغزشی تو را مجازات کند وآنقدر به رحمت خدا امیدوار باش که اگر تمام گناه جن وانس را انجام داده باشی امکان دارد تو را رحمت کند.

در روایتی از امام علی نقل شده است كه ایشان خطاب به كسی كه به سبب زیادی گناهان نومید شده بود فرمود: یا هذا! یأسك من رحمة الله اعظم من ذنوبك؛ (5) بدان كه نومیدی تو از رحمت خداوند بزرگ تر از گناهان توست.

یأسك من رحمة الله اعظم من ذنوبك؛ (5) بدان كه نومیدی تو از رحمت خداوند بزرگ تر از گناهان توست.

در روایتی نقل شده است كه پیامبر فرمودند:

قسم به آن كه معبودی جز او نیست به هیچ مۆمنی خیر دنیا و آخرت داده نشد مگر به سبب حسن ظن و امید او به خداوند و خوش خلق بودنش و خودداری از غیبت مۆمنان. قسم به آن كه جز او معبودی نیست هیچ مۆمنی پس از توبه و استغفار عذاب نشد، مگر به سبب سوءظن او به خداوند و كوتاهی در امید بستن به خدا و بدخلقی و غیبت مۆمنان. قسم به آن كه جز او معبودی نیست، گمان هیچ بنده مۆمنی به خداوند نیكو نشود مگر آن كه خداوند همراه گمان بنده مۆمن خود باشد همان طور با او رفتار كند كه گمان او بوده است زیرا خداوند كریم است و نیكی ها به دست اوست و حیا می كند از این كه بنده مۆمنش به او گمان نیك برد و او خلاف گمان او و امید بنده با او رفتار كند. سپس فرمود: فاحسنوا باللَّه الظن و ارغبوا الیه؛ (6) پس به خدا خوش گمان باشید و به سوی او راغب شوید.

کلام آخر: همین كه بدانیم نومیدی نشانه كفر و گمراهی است از ناامیدی پرهیز خواهیم كرد. هر چه سوءظن به خدا مذموم است، حسن ظن به خداوند ستوده و سازنده است. حسن ظن به خداوند محبت انسان به خداوند را متسحكم می‌كند و انسان را به عمل برای رضای خدا مشتاق می سازد.